Stori Aderyn Du - A Blackbird’s Story

Gan Seran Dolma a Lindsey Colbourne

Scroll down for English

Mae’r stori hon yn rhan o brosiect Seran Dolma i ysgrifennu cyfres o straeon byrion yn seiliedig ar sgyrsiau gyda cyfranogwyr a phartneriaid Utopias Bach. Mae Seran Dolma yn awdur Preswyl Utopias Bach.

This Story is part Seran Dolma’s project to write a series of short stories based on conversations with participants and partners of Utopias Bach. Seran Dolma is Author in Residence at Utopias Bach.

Mae’r ddynes yn yr ardd yn palu twll.  I ddechrau roeddwn i’n meddwl ei bod hi’n chwilio am rhywbeth – aur, efallai?  Ond mae hi’n gwybod nad oes dim byd yno ond pridd clai ac ithfaen caled.  Mae hi wedi chwilio ar hyd yr ardd a’r mynydd efo’i dwy ffon gopr.  Mae hi’n gwybod ble mae’r sianeli dŵr a’r llinellau o gwarts; gwythiennau’r ddaear.  A dydi hi ddim yn hoff o bryfed genwair.  Y tro gyntaf welais i un yr oedd hi wedi ei godi, edrychais arni, gan feddwl efallai y byddai hi’n ei fwyta.  Ond na, roedd hi’n ymddangos i fod ofn.  Roedd hi’n sefyll yn ôl, yn edrych wedi ffieiddio, ac yn lle’i godi efo’i dwylo fel faswn i wedi gwneud petai gen i ddwylo, estynnodd am ei thun bach a rolio sigarét bach tenau, a sefyll yn ddigon pell i ffwrdd.  Ar ôl bod yn siŵr nad oedd hi eisiau’r genwair, es i lawr i’r twll a’i godi yn fy mhig.  Doedd o ddim yn un mawr iawn, ond gorau oll, a’r plant mor fach.  Ar ôl bwydo’r cywion, canais gân i ddiolch i’r ddynes am y pry genwair, a gwrandodd hithau wrth smocio’i sigarét.  Mae hi bob tro’n gwrando’n astud.  Mae hi’n ‘nabod fy nghan i, a chân y gwybedog brith, y titws cynffon hir, y dryw eurben a’r telor.  Mae hi’n gwrando ar bobl hefyd.  Gwrando fel petai beth sydd ganddyn nhw i ddweud yn newydd ac yn wreiddiol ac yn diddorol.  Mae o’n ei chael hi fewn i drwbl weithiau.  Weithiau mae nhw’n meddwl bod ei sylw hi’n eu gwneud nhw’n arbennig.  Mae nhw, ond dim mwy arbennig na pawb arall.  “Y berthynas sy’n bwysig”  meddai hi, ac mae ganddi berthynas efo lot o fodau eraill. 

Pob hyn a hyn mae hi’n dod ar draws carreg mwy na’r lleill, ac mae hi’n amyneddgar iawn, yn palu o’i amgylch, yn gweithio rownd a rownd nes bod ochrau’r garreg yn dod i’r golwg, ac wedyn mae hi’n ei rolio o’i dwll a’i osod ar yr ochr efo’r cerrig mawr eraill.  Fuodd y dyn yn helpu heddiw.  Mae o’n gweithio’n gyflymach, ond yn llai gofalus.  Roedd hi’n hapus o gael ei gwmni.  Roedd y twll yn ddyfnach ar ôl i’r ddau fod wrthi trwy’r prynhawn, a meddyliais efallai eu bod nhw’n meddwl claddu rhywbeth yno.  Rhywbeth mawr, neu nifer o bethau.  Pethau trydannol sy’n gwneud sŵn bipio.  Car, efallai.  Wn i ddim pam feddyliais i hynny, ond ei bod hi’n dwrdio o hyd bod pobl yn gyrru ceir rhy fawr, nad ydi ceir trydan ddim yn mynd i ddatrys y broblem (pa broblem?  Wn i ddim.  Mae pethau mawr ar feddwl y ddynes yma, dwi’n gwybod hynny oherwydd mae adar yn medru darllen meddyliau, ond dydw i ddim bob amser yn deall beth ydw i’n ei ddarllen.)  Ond na, dydi’r twll ddim digon mawr i gar, a beth bynnag, fe fyddai’n anodd cael car i fynnu oddi ar y lôn.  Mae ceir fel morgrug, dydyn nhw ddim ond yn medru mynd ar hyd y trywydd mae morgrug eraill wedi ei greu. 

Y diwrnod wedyn fe fuodd hi’n glawio trwy’r bore.  Glaw trwm, llwyd.  Roedd y coed yn hapus, ond fuodd rhaid i mi a’r gŵr gymryd troeau yn cysgodi’r nyth rhag i’r cywion oeri.  Mae adar yn gorfod bod yn dô uwchben eu plant, yn ogystal a’u bwydo a’u magu a dysgu iddyn nhw sut i hedfan.  Fe bigais i lawr at y twll i weld os oedd ‘na bry genwair ar ôl i’r gwr gymryd drosodd, ond doedd ‘na ddim byd ond pwll mwdlyd, ac roeddwn i’n medru gweld y ddynes yn swatio tu mewn i’w chwt, yn siarad efo rhywun oedd ddim yno.  Roedd hi’n edrych mor glud, a’r tô uwch ei phen a golau’r sgrîn yn disgleirio ar ei hwyneb.  Edrychais i mewn trwy’r ffenest.  Roedd hi’n dangos corn i’r person ar y sgrîn.  Corn dafad, neu afr, efallai.  Mae hi’n hel bob math o greiriau fel ‘na, mae ei chwt hi’n llawn ohonyn nhw. 

            “It’s a vortex”  meddai  “It sucks everything in, pulls it all down, down here”  meddai, gan bwyntio at flaen y corn.  “Compresses all the rubbish”

            “Turns it into a singularity!”  Meddai’r person ar yr ochr arall. 

Wedyn sylwais bod ‘na raisins ar y silff ffenest, a collais ddiddordeb yn y sgwrs.  Plant llwglyd i’w bwydo, dim amser i ystyried geiriau fel ‘vortex’ a ‘singularity’.  Mae adar yn gallu athronyddu, ond yr adeg yma o’r flwyddyn does ‘na ddim amser.  Llyncais ddau o’r raisins a chario tri adref i’r plant. 

Y diwrnod wedyn, roedd hi’n sych, a daeth yr haul allan diwedd bore, ac yn ei sgil, y ddynes a’i rhaw.  Efallai ei bod hi’n palu ‘vortex’, meddyliais, yn dychmygu sbiral yn troelli i lawr i grombil y ddaear, fel y trobyllau ar waelod y rhaeadr, fel yr ogofâu ble mae’r dŵr yn cael ei sugno i lawr i’r tywyllwch.  Gobeithio na wneith hi ddim disgyn i mewn iddo, a chael ei thynnu i lawr i grombil y ddaear.  Fasa ‘na ddim raisins wedyn, a neb i wrando ar fy nghân fel petai’n gerddoriaeth  (mae’r gŵr yn gwrando, ond yr oll mae o’n clywed ydi:

“mae’r plant ‘ma’n llwgu, mae’r plant ‘ma’n llwgu, dy dro di dy dro di dy dro di”.)

Doeddwn i’n methu cysgu’r noson honno, wrth eistedd ar y nyth, a’r cywion bach yn swatio o dan fy adenydd, yn anadlu’n heddychlon.  Beth os ydi hi’n agor porth i fyd arall, i’r isfyd?  Mae pyrth yn medru sugno pethau i mewn, ond mae pethau’n medru dod allan ohonyn nhw hefyd.  Beth os ydi hi’n rhyddhau grymoedd dinistriol, afreolus?  Mae hi’n debyg i rhai o’r gwrachod oedd yn byw yma erstalwm.  Dwi’n cofio fy nain yn sôn am ei nain hi, oedd yn ffrindiau efo gwrach ar y mynydd.  Roedd yr wrach honno’n gwrando ar adar hefyd, ac yn deall pob gair yr oedden nhw’n ei ddweud.  Roedd hi’n medru gwella afiechydon, a datrys ffrae, a rhagweld y tywydd, ond chlywais i erioed ei bod hi wedi sôn dim byd am ‘vortex’.    

Dal i balu wnaeth hi’r bore wedyn, a’r pryfed genwair yn mynd yn brinnach ond yn fwy o faint yn haenau isa’r pridd.  Rhai mor fawr bod yn rhaid eu torri’n dri i’w bwydo i’r cywion.  Erbyn dechrau’r prynhawn, roedd hi wedi cyrraedd y graig yng ngwaelod y twll.  “Dyna fo”  meddyliodd, ac i ffwrdd a hi i’r tŷ.  Daeth hi’n ôl wedyn efo rholyn o rhyw ddefnydd llyfn, du, a’i rolio ar draws y twll.  Gwyliais o’r goeden, mewn penbleth.  Oedd hi’n mynd i greu gwâl o rhyw fath o dan y defnydd?  Na, oherwydd yn awr roedd hi’n sefyll arno, yn ei wthio i lawr i waelod y twll.  Wedyn torrodd y defnydd i siâp ochr y twll, a gosod y cerrig mawr yr oedd hi wedi eu tynnu allan ar hyd yr ochrau.  Wedyn roedd yn rhaid i mi fynd i chwilio am fwyd i’r cywion eto.

Erbyn y diwrnod wedyn, roedd graean wedi dod o rhywle.  Mae’n rhaid ei fod wedi cyrraedd tra’r oeddwn i ar ochr y mynydd yn chwilio am gynrhon chwilod, achos chlywais i ddim byd.  Roedd y graean yn gorchuddio gwaelod y twll, ar ben y defnydd du.  Oedd hi’n mynd i lenwi’r twll yn ôl i mewn?  Y tro nesaf i mi edrych, roedd hi’n sefyll ar yr ochr, a pibell ddŵr plastig gwyrdd yn ei llaw, yn llenwi’r twll efo dŵr.  Nid twll, felly, ond pwll. 

Rhai dyddiau wedyn, fe’i gwelais hi yn plannu planhigion yn y pridd soeglyd ar ochrau’r pwll.  Llyriad y dŵr, ffa’r gors, crafanc y frân, gold y gors, llys y milwr coch, hesg a baner y gors.  Cyn bo hir fe ddaeth chwilod o rhywle i wibio mewn cylchoedd gwallgof ar wyneb y dŵr, a sglefrwyr, malwod, gweision y neidr a mursennod.  Pan ddaeth y tywydd yn sych, bu’r ddynes yn hel grifft llyffant o’r pyllau bas yn y cau gyferbyn, a’u dodi nhw yn y pwll newydd.  Casglodd rifft broga a madfall o rhywle.  Erbyn hyn, mae’r pwll yn gartref i gannoedd o greaduriaid, ac mae’r ddynes yn eistedd ar ei chwrcwd ar garreg fawr ar y lan, yn syllu i’r dyfnderoedd am oriau.  Mae hi’n gwylio’r mynd a dod, fel mam dduwies yn gwylio’i chreadigaeth.  A dwi’n gweld rŵan, mai byd oedd hi’n ei greu.  Byd bach newydd, gwlyb.  Bydysawd prysur sy’n adlewyrchu’r sêr a’r lleuad yn y nos, yn gynhaliaeth i gymuned gymhleth, newidiol, cystadleuol, cyd-ddibynnol.  Mae ei meddwl hi’n clirio wrth syllu i’r dŵr, y gwaddol yn disgyn i’r gwaelod, cymylau’n adlewyrchu ar yr wyneb.

Mae’r cywion wedi gadael y nyth bellach, ac ar ddiwrnod braf mi af innau i lawr at y pwll i olchi fy mhlu, ac i yfed y dŵr.  A dwi’n canu cân o ddiolch, am y dŵr a’r haul, a’r pryfed genwair, y gwynt a’r mwyar duon, ac am y ddynes sy’n gwrando ar adar.  Dwi’n canu, ac mae hi’n gwrando.